Yerli araba Togg Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “60 yıllık hayalin gerçeğe dönüşüne şahitlik ediyoruz” kelamlarıyla dün Gemlik’teki üretim bandından indi.
Türkiye’nin yerli arabası Togg Erdoğan tarafından banttan indirildi:
Milli Savunma Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Erhan Afyoncu Sabah Gazetesi’ndeki yazısında Togg’u yıllardır hazmedemeyip küçük gören zihniyetin 60’lı yıllarda İhtilal için de tıpkı ideolojik düzlemde baktığını devrin tesirli olan kalemlerinden örnekler vererek anlattı.
Erhan Afyoncu’nun “Otomobil Sanayii’ne de her şeye olduğu üzere karşı çıkmışlardı” başlıklı yazısı;
1961’de İhtilal arabasının yapılması sürecinde ağır tartışmalar yaşanmış, kimi muharrirler bu fikri hayal olarak görüp araba yapılmasına karşı çıkarak dalga geçmişlerdi. Türk solunun değerli ideologlarından Doğan Avcıoğlu ise “Otomobil Sanayii Yerinde Bir Teşebbüs Değildir” diye yazmıştı.
1961 yılı yerli araba tartışmalarıyla başlamıştı. Gazetelerde yerli arabası savunanlar ile bu yatırımı israf olarak görenler ortasında aylarca süren tartışmalar yaşandı. Süleyman Âşık, “Bir Zamanın Öyküsü: İhtilal Arabaları” isimli yapıtında birinci arabamızın kıssasını teferruatlı olarak anlatır. Arabanın Türkiye’deki tarihini ise Turing tarafından yayınlanan üç ciltlik “Otomobil” kitabında bulabilirsiniz.
Türk solunun değerli ideologlarından Doğan Avcıoğlu, 23 Mart 1961’de Ulus Gazetesi’ndeki yazısında araba sanayiine şu satırlarla karşı çıkmıştı:
“BİNEK ARABASI İMALİ SIKINTISI, ÇOK DAHA UZUN YILLAR BEKLEYEBİLİR VE BEKLEMELİDİR”
“Türk arabası yapacağız kelamının cazibesi aşikârdır. Bu kelam ulusal hisleri okşuyor, beşere gurur veriyor. Araba yapmak, kalkınmanın, endüstrileşmenin ve hattâ medeniyetin ölçüsü sayılıyor. Bu sebepledir ki, endüstrileşmenin şimdi emekleme safhasında bulunan birçok az gelişmiş memleket, binek arabası imalinin cazibesinden kendini kurtaramamıştır. Birçok Güney Amerika memleketi, Mısır, İspanya bu araba hummasının tipik örneklerini teşkil etmektedir…
Milli kaynakların araba sanayiine, bilhassa binek sanayiine yöneltilmesi iktisadî bakımdan birçok halde, kaynakların israfından diğer bir mana tabir etmemektedir… İktisadî verimlilik kanısını art plana iterek kendi binek arabalarını yapma yoluna giden Brezilya, Arjantin ve İspanya üzere memleketler, tipik yatırım örnekleri vermişlerdir. Akıl dışı çok aşırı bir himayeye karşın yaşayacak halde değillerdir. Yani öteki alanlarda verimli bir biçimde kullanılabilecek olan kaynaklar, inkâr götürmez halde israf edilmiştir…
Binek arabası imali sorunu, çok daha uzun yıllar bekleyebilir ve beklemelidir. Birinci bakışta akla gelen bu tasalar ve birtakım az gelişmiş memleketlerin başarısız denemeleri, araba sanayii fikrinin yerinde bir teşebbüs olmadığı kanaatini vermektedir.”
“OTOMOBİL FABRIKASININ KURULMASI BİR HAYAL”
Yeni İstanbul Gazetesi sahibi Habib Edip Törehan da 27 Şubat 1961 tarihli köşesinde bu teşebbüsü hayal olarak görmüştü: “Bizim şahsi kanaatimize nazaran memleketimizde bir araba fabrikasının kurulması bugün için bir hayaldir… Son vakitlerin hâdiselerini takip edersek, araba sanayiinde büyük bir buhran olduğunu görürüz. Bu yüzden fiyatlar fiyatların artmasına karşın düşmekte ve yapılan arabalar müşteri bulamamaktadır…
Bizde bugün ve yarın için araba fabrikasının kurulup kurulamayacağını düşünmek herhalde bir vakit kaybından öbür bir şeye yaramayacaktır.”
Ayrıca Yeni İstanbul Gazetesi, 31 Ocak-14 Şubat 1961 tarihleri ortasında “Türkiye’de Araba İmal Edilebilir mi?” diye bir anket düzenleyerek gelen görüşleri yayınlamıştı.
Türk-Amerikan Distribütörleri Derneği Başkanı Mehmet İsvan, “Hâlen memleketimizde bir oto sanayii kurulamayacağını gerek ilgililere gerekse bu argümanları tahakkuk ettirmek isteyenlere teknik ve ilmi bir biçimde ispata hazırız… Bugünkü koşullar altında dünya piyasasına bizim oto ihraç etmemiz bir hayalden öte gidemez” demişti.
Burhan Felek ise 29 Mart 1961 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde araba imalatına şu satırlarla karşı çıkmıştı: “Bizde sanayi ‘montaj’dan ibarettir. Araba için de montaj atölyeleri kurmak düşünülüyorsa ona diyecek yok. Fakat fabrika? Haydi canım latife mı ediyorsunuz? Daha Türkiye’de otomatik vites tamiri eden atölye yok… Nereden aklımıza gelir bu türlü öyküler. Ben bunları işittikçe gıdıklanmış üzere oluyorum.”
31 Mart 1961 tarihli Milliyet Gazetesi’nde araba imalatı fikriyle dalga geçen bir yazı kaleme alan Çetin Altan şunları demişti:
DALGA GEÇMİŞTİ
“Rivayetlere nazaran biz de Türkiye’de araba yapabilirmişiz. Esasen araba yapmak o denli güç bir iş değildir. Alt tarafı dört tekerlek ve dört vakitli motör prensibine dayanıyor. Araba yapmanın zahmeti aslında farlarının camını yapmaktadır; o denli kavisli, bombeli, kristal camın yerlisi pek yok. Bir de tahminen dış lâstiklerini yapamayız. Kapısının tokmağını, vites kolunun topuzunu ve silecek ekiplerini da pek yapamıyoruz lakin, yapılıp gönderilmiş olanları, çok uygun yerine takabiliyoruz…
Gerçekten de araba yapmalıyız. Gazozda şimdi İtalya ayarında değiliz fakat musluk ve toplu iğne imâlatında hayli muvaffakiyet gösterdik. El arabasiyle at otomobilini da kusursuz formda yapıyoruz. Araba bunun bir adım ötesi… Uçak fabrikası üzere bir büyük fabrika kurarsın, araba yapmasan bile lehim, oluk, soba borusu üzere şeylerde büyük yararı dokunur. Yalnız Avrupa’ya gidip güzel bakmak gerek… Onlar nasıl yapıyorlar… Düzgün bakmalı güzel…
Gerçi atalar bakmakla yapmak birebir olsa, kediler kasap olurdu, demişler ancak, biz kedi değiliz ki; baka baka bir gün şüphesiz yaparız…”
DEVRİM ARABASININ DOKUNAKLI HİKÂYESİ
27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Ulusal Birlik Komitesi, yerli arabası gündemine aldı. Cemal Gürsel’in telkinlerine güvenen dokuz endüstrici Türk firması, tek çatı altında toplanarak “Türkiye Makine Motorlu Vasıta ve Yardımcı Sanayi Birliği”ni kurdular. Sermayesi 250 milyon TL olarak hesaplanan bu kurumların kuracakları tesislerde, 3 binden fazla emekçi çalışacak ve tesisler yılda 5 bin motor, 2 bin 300 traktör, 5 bin pulluk, 7 bin kamyon ve 3 bin cip monte ve imal edebilecek kapasitede olacaktı. Halk tipi arabanın yüzde 80 aksamının yerli olmak üzere memleketimizdeki tesislerde imalinin mümkün olduğu; motor, makas, sac işleri ve seri imalat için montaj tesisleri bulunduğu ve problemin etüt basamağında olduğu açıklandı.
4 Mart 1961 tarihli Bakanlar Heyeti’ndeki toplantıya İTÜ öğretim üyesi ve Sanayi Bakanlığı Kurucu Heyet Başkanı sıfatıyla katılan Doç. Dr. Necmettin Erbakan, otomobilin gelecekteki iktisadi yararlarından bahsetmiş ancak ağır bir görüş ayrılığı yaşanmıştı. Bilhassa bakanlar mevzuyu hafife alıp alay etmişlerdi. Birkaç ay zarfında yurtdışında bakanlar nezdinde sürdürülen temaslar ve incelemeler, yerli endüstrici ve firmalarla yapılan toplantılar sonucunda yerli araba imali lehinde bulunanların sayısı arttı. 16 Haziran 1961’de yapılan toplantıda, yerli araba yapılması kararı alındı.
Yerli arabanın birinci etapta 28 bin liraya mal olacağı, seri üretime geçildiğinde maliyetin 20 bin liraya kadar düşebileceği hesap edilmekteydi. Lakin üretimde kullanılacak muhakkak birtakım modüller bir sefere mahsus olmak üzere tekrar dışarıdan getirtilecekti. Araba imali için Devlet Demir Yolları’nın Eskişehir’deki Cer Atölyesi’nin kullanılmasına karar verildi. İhtilal, bir bakıma ABD ve Avrupa arabalarının senteziydi. 25 mühendis dört otomobil üretmek için ağır bir çalışma içerisine girdi. Arabalardan ikisi hedeflenen tarihlerde tamamlandı.
BENZİN BİTTİ
İki arabadan bej renkli olanı n deneme sürüşü yapıldı, fakat siyah renkli araba için bu türlü bir vakit kalmamıştı. Arabalar 28 Ekim gecesi buharlı lokomotifin vagonuna yüklenerek Ankara’ya hakikat yola çıkarıldı. Bu siyah araba de başlangıçta açık renkliydi, fakat daha resmi bir görünüm kazansın fikriyle siyaha boyanmıştı. Hatta vakit darlığından ötürü pasta ve cilası Ankara’ya giderken trende atılmıştı. Lokomotifler buharlı olduğu için rastgele bir kıvılcım sıçraması sebebiyle yangın çıkması ihtimaline karşı araçların akaryakıt depoları boşaltıldı. Zati demiryoluyla nakledilen vasıtalarda yanıcı unsur bulundurulması yasaktı.
Araçlar 29 Ekim sabahı Ankara’ya indirildikten sonra akaryakıt ikmali yapılması planlanmıştı. Lakin polis eskortunun süratle hareket etmesi yüzünden akaryakıt ikmali yapılamamış ve doğruca TBMM’ye yanlışsız yol alınmıştı. Bej renkli arabası Yüksek Mühendis Şecaattin Sevgen, siyah arabası Rıfat Serdaroğlu kullanmaktaydı. Deposunun çeyreğinden fazlasının dolu olduğunu düşünen Serdaroğlu, bu yakıtla Meclis’e kadar gidebileceğini hesap etmişti. Sevgen ise, korteje girdiklerinde önde giden gruptan akaryakıt istasyonuna girmelerini istemiş ancak buna vakit bulunamadığı için doğruca Meclis’e gidilmişti.
Meclis’teki merasimlerde Cemal Gürsel erdem kıtasını selamladıktan sonra Türk arabalarının bulunduğu kısma giderek Ankara Radyosu mikrofonuna şunları söylemiştir: “Bu yapıtı meydana getiren Devlet Demiryolları’nın değerli mühendis ve işçilerini tebrik ederim. Bir aşağılık duygusu ile bizde araba yapılamaz diyenler utansınlar. Hayır, işte bizde de araba yapılabiliyor.”
Bu ortada yedekte bekleyen bej renkli İhtilal’i kullanacak olan Şecaattin Sevgen, merasim yerine kendi arabası ile gelen bir arkadaşının deposundan küçük bir damacana akaryakıt alıp bej renkli aracın deposuna boşaltmıştı. Cumhurbaşkanı Gürsel, beraberindeki Başbakan Yardımcısı Fahri Özdilek, Bakan Orhan Mersinli ve Başyaver Binbaşı Kadri Erkek ile birlikte kendisine ikram edilen siyah arabaya bindi. Kendisi ön koltuğa oturdu. Araç, evvelden planlandığı üzere Anıtkabir’e yanlışsız yol almaya başladı. Atatürk Bulvarı’na gelindiğinde Cemal Gürsel, Serdaroğlu’na, “Dönelim, iki otomobil birden gidelim” dedi. Bunun üzerine Serdaroğlu geri dönmüş ve Meclis’e hakikat hafif yokuşa geldiği sırada otomobil evvel öksürüp akabinde da durmuştu. Gürsel ne olduğunu sorduğunda Serdaroğlu, “Benzin bitti herhalde Paşam” diye karşılık verince, arabadan inen Gürsel Paşa etrafını çeviren gazetecilere, “Batı başıyla araba yapıyoruz, Şark başıyla içine akaryakıt koymayı unutuyoruz” dedi.
TOGG açılışında Kılıçdaroğlu’nun yine gündeme gelen o sözleri;
Durumu öğrenen Sevgen, bej renkli Devrim’le olay yerine gelerek Gürsel’i ve maiyetindekileri araca aldı. Cumhurbaşkanı Gürsel, otomobilde akaryakıt bulunup bulunmadığını sorunca Sevgen, “Evet Paşam, bir ölçü koyduk” karşılığını verdi. Sonra yolun iki tarafını dolduran halkın coşkusu ortasından geçerek Anıtkabir’e yöneldiler. Şecaattin Bey, Anıtkabir’e ulaşınca bej renkli aracı görevlilere teslim etti. Bu ortada siyah renkli Devrim’e akaryakıt ikmali yapılmış ve o da Anıtkabir’e gitmişti. Akabinde iki araba Hipodrom’da geçit merasimine katıldılar. Siyah İhtilal, merasim geçişinde devamlı az gazda yavaş ilerlediği için su kaynattı.
ÜRETİME GEÇİLEMEDİ
Arabalar da 30 Ekim’de Ankara Garı’nda açılan stantta halka arz edildi. Öbür taraftan Eskişehir’de çalışmalar sürdürülmüş, başka iki arabanın donanımı da tamamlanmıştı. İhtilal arabası basında ve kamuoyunda büyük heyecan yaratırken, Ankara’nın gündeminde fazla etki bırakmadı. Yerli araba konusu gündemden uzaklaştı ve seri üretime geçilemedi.
