Burçe Bahadır’ın 33. Haldun Taner Hikaye Ödülü’ne değer görülen kitabı ‘Deliliğe Şık Bir Giriş’ten sonra beklenen ikinci öykü kitabı ‘Şimdi Dönecek Dünya’ geçtiğimiz Mart ayında Bağlantı Yayınları’ndan çıktı.
‘Şimdi Dönecek Dünya’; birinci hikaye kitabına kıyasla muharririn içsel seyahatinin sonucu olduğu aşikâr, geçmişin geçip gitmediği, şimdinin yeni ve büsbütün taze bir soluktan ibaret olmadığı tezinin etrafında konuşlanmış on bir hikayeden oluşuyor.
ZAMAN TÜNELİ
Kitabın birinci hikayesi “Güneş Kızıl Doğacak” çabucak gerisinden gelen iki hikaye ile birlikte oluşmuş bir üçlemenin de birinci hikayesi. Bu hikaye birebir vakitte bir ailenin ve bir ülkenin trajik tarihinin anlatıldığı kronolojik hikayelere bir prelüde niteliğinde.
“Güneş Kızıl Doğacak”ta muharrir bizi sonun başlangıcına, Türkiye’nin en kaotik devirlerinden biri olan seksen ihtilalinin kapılarımızı çaldığı günlere götürüyor. Çok yakın bir gelecekte ülke için büyük bir trajediye dönüşecek bu vahim olay; halihazırdaki endişe, şiddet ve kaosun ortasında, ailesinin sevecen ve inançlı kollarındaki küçük bir kız çocuğunun gözüyle pembe bir perdenin akabinde aktarılıyor.
Küçük kızın babasının dizleri tabanında; huzurlu ve memnun olduğu bir noktada perde, diyor müellif. Çabucak akabinde 1980’li yılların çalkantılı günlerinde, Ankara’nın tam kalbinde, Meclis’in karşısındaki inançlı bir bölgede yaşayan küçük kızın bakış açısıyla ailesini tanıyoruz. Kız çocuğu, yaşı itibariyle şimdi içinde bulundukları periyodun yükünün ayırdında olamadığından hatta babasının devlete yakın pozisyonu itibariyle inançta olduğundan onun sevinçli ve naif sesinden; ebeveynlerini, tıpkı apartmanda yaşayan anneannesi ve ağabeyleri üzere olan iki dayısı ile ortalarındaki sıcak ve samimi ilgisini keyifle anlatışına eşlik ediyoruz. Ama kısa bir müddet sonra karşımıza çıkan ODTÜ’lü, uzunluklu poslu, güzel Semih dayı karakterinin sağ sol olaylarına karışması, tüm ısrarlara karşın bu yolda diretmesi tehlike ve kaosu konutun salonuna kadar getiriyor.
BİZ ONLARDAN DEĞİLİZ
Üçlemenin ikinci hikayesi “Kıl Payı”nda artık bu inançlı meskene dahi giren tehlikenin ayak seslerini daha güçlü duymaya başlıyor küçük kız. Epeyce zeki ve âlâ de bir gözlemci olan kızın, olayların şiddetini arttırıp ailesine ve yakınlarına ziyan verme noktasına gelmesiyle artık bu durumdan etkilenmeye başladığını görüyoruz. Kızın, annesinin olaylar karşısındaki tavrını betimlerken kullandığı cümleler, gerisinde nüfuzlu bir kocası olmasına karşın annenin yaşadığı kaygı ve paniği anlattığı cümleler periyodun karmaşası karşısında ailelerin telaşını çok güçlü bir biçimde okuyucuya geçirmeyi başarıyor.
Anlatıcı karakterin devrin hayat usulünü, günlük hayatı, alışkanlıkları ve atmosferi tanımlayışı seksenlerin nostaljisini canlı canlı yaşatıyor okuyucuya. “Abla Kastelli’den ne biçim para kaldırmış, davacılar Dikmen’de uluyarak haberleşiyorlarmış, bu da nereden çıkmışmış. Kahkahalar atarlar, sigara dumanı artık camdan çıkamayacak kadar ağırlaşır, herkesin bir elinde viski ya da şarap başkasında sigara olur, konken oynuyorlarsa sigaralı elleriyle kâğıtları hiç düşürmeden fiyatlar, sehpanın üstündeki kristal gondolda yığılı sigaraları bir gecede bitirirler. Ay bu Amerikalılar da biliyormuş işi vallahi, Maltepe üzere pis pis kokutmuyormuş ortalığı bunlar. Sabaha kadar konuşurlar konuklar gelince.” (Syf,26)
Ailenin dikkat çeken bir öbür tarafı ise, birkaç jenerasyondur Meclis’te, adliyede ve devletin kilit noktalarında vazife alan bireylerden oluşmasıdır. Etraflarındaki insanların, dostlarının, komşularının bile savcı, milletvekili üzere değerli durumlarda olması, ailenin toplumsal statüsünü daha da besbelli hale getiriyor. “Biz onlardan değiliz, öbür taraftan hele, hiç değilmişiz.” (Syf,28) Burçe Bahadır, ailenin bu ayrıcalıklı pozisyonunun altını çizerek, okuyucuyu devrin sağ yahut sol siyasi görüşlerinden bağımsız, tarafsız ve inançlı bir perspektiften olaylara bakmaya davet etmektedir. Bu anlatım, okuyucuya periyodun karmaşık siyasi atmosferini anlamada farklı bir bakış açısı sunuyor.
CENNETTEN KOVULANLAR
“İntiharın Vadelisi” üçlemenin de son hikayesi ve anlatıcı yeniden birinci iki hikayedeki küçük kızın artık artık genç bir bayan olmuş hali. Birinci iki hikaye boyunca ismini tekraren duyduğumuz, birinci gençliğine şahit olduğumuz; uçarı, sevinçli küçük dayı Barış’ın intihar ettiğini öğreniyor ve kendimizi hüzünlü bir anlatının içinde buluyoruz bu sefer. Burçe Bahadır’ın işaret ettiği gerçek soğuk bir rüzgâr üzere çarpıyor yüzümüze. Çok yakınımızda ve dahi çok yakınımız bile olsa birtakım insanların iç dünyasına ne derece uzak olduğumuz, o kişinin göstermek istediği kadarını görebildiğimiz gerçeği. Bu noktada Marcel Proust’un “Uzaktaki şeyler bazen yakındakilerden daha tanıdık olabilir bizim için” kelamı yankılanıyor kulaklarımızda. Ne cevval bir gözlemci olan anlatıcı küçük kız ne de ailesi Barış’ın iç dünyasındaki fırtınaları sezebilmeyi başarabilmiş onca vakit. O ailenin zıpır, sevinçli, dirençli çocuğu üzere görünürken aslında ta o vakitlerde başlamış içindeki yıkımlar. Bizler okuyucu olarak elbette anlatıcının gördükleri ve bize aktardıkları dışındakileri sezemediğimizden tıpkı yanlışa düşüyor ve intihar edenin hiç beklemediğimiz bir karakter olduğunu anladığımız anda misal bir şaşkınlık ve boşluk hissiyle baş başa kalıyoruz. Ve beklemediğimiz karakterin gerçekleştirdiği bu planlı hareket sonucu yaşanılan buhranlı devrin yıllar geçse de bugünü nasıl etkilediğinin, geçmişin trajedisinin geleceğin yakasını bırakmayışının idrakine de varıyoruz.
Artık Dönecek Dünya, Burçe Bahadır, 120 syf., İrtibat Yayınları, 2024. Anlatıcının ikinci tekil anlatımı tercih ederek Barış karakteri etrafında anlattıklarıyla da ana karakterin çocuk sevincini kaybedişini, büyüdükçe gerçeklere sertçe çarpışını görüyoruz. Kaotik bir periyotta bile olsa çocukluğun insanın tahminen de en keyifli vakti olduğunu açık seçik söylemese de ince ince sezdiriyor müellif bu hikayede. Sanki biz çocukken mi hoştu her şey veya biz çocuk olduğumuz için mi, dedirtiyor okuyucuya. Çocukluğun o büyülü cennetinden kovulduğumuz andan itibaren arzın acısını yüklenişimizi iliklerimize kadar hissediyoruz.
ANNELER, TEYZELER, KIZ KARDEŞLER
Üçleme ile son hikaye ortasında kalan hikayeleri genel olarak “kadınlar ve ince ayarlar” başlığı altında toplayabiliriz. Burçe Bahadır, bu hikayelerde kadınlığın her haline dokunup bu halleri ustalıkla kaleme almış. Denetim meczubu ablalar, ablasının hegemonyası altındaki küçük kız kardeşler, üstün anneler, tabiri caizse kız kuruları, bir ömürlük ahiretlikler, katı anneler ve onlara tezat oluşturan cilveli teyzeler… Hepsi, bayanların kendi dünyalarında, kendi hukuklarında ve birbirleriyle olan bağlantılarında var olan hassas mevzulara değen incelikli temaların merkeze alındığı hikayeler.
Bazen kısa bir anı, bazen de bir ömrü anlattığı bu metinlerde müellif, ustalıkla bir kanca atarak okuyucuyu hikayenin içine çekmeyi başarıyor. Bilhassa bayan okurların kendinden kesinlikle bir kesim bulacağına inanıyorum. Birinci kitabındaki gözleme dayalı, dışarıdan yazılmış hikayelerden büyük oranda farklı olduğunu düşündüğüm bu hikayeler, işledikleri temalar bakımından nispeten daha mütevazı ve sıradan olsa da çok daha derin, karakterlerin benliğinin bâtın haritalarında sessizce dolaştığımızı hissettirecek kadar da yakın ve gerçekler. Muharrir, ‘Şimdi Dönecek Dünya’daki bu metinlerde bayanların hayatlarının inceliklerini ve derinliklerini, her bir karakterin iç dünyasını ve münasebetlerini titizlikle öyküleyerek okuyucunun zihinlerinde iz bırakacak, illaki kalplerine dokunup kendilerinden bir şeyler bulabilecekleri yapıtlara dönüştürüyor.
#ASIL KIZLAR KELAM DİNLEMEZSE DÖNECEK DÜNYA
Kitabın son hikayesi “Kızlar Kelam Dinlemezse Nasıl Dönecek Dünya?”, Burçe Bahadır’ın ilk öykü kitabı ‘Deliliğe Şık Bir Giriş’teki anlatım biçimini hatırlatıyor. Muharrir, okura başlangıçta sıradan gelebilecek bir temayı, farklı bir perspektiften, günümüz toplumsal hayatına yaklaştırarak epeyce farklı bir biçimde ele almış ve adeta küllerinden tekrar doğurmuş. Geçmişten, feodal tertibin hâkim olduğu düşünülen devirlerden bir mevzuyu alıp, bugünün teknolojisi ve karmaşasıyla harmanlayarak okuyucunun önüne seriyor. Tahminen de bizler bu ilkel olaylar yakınımızda gerçekleşmediğinden, bu kadar kanuna karşın var olmasının mümkün olmadığını, uygar hayat şeklimize yakıştıramadığımızdan bu durumların geçmişe daha çok yakıştığını düşünüyoruz. Bu tahminen de muharririn “Aslında bilhassa ülkenin bir kısmında bayana dair hiçbir şey değişmedi, sırf uzakta kalan, gündemi meşgul etmeyen unutuldu, görülmez oldu,” demesinin özgün bir yolu olsa gerek. Toplumun müsaade verdiği ölçüde toplumsal medyanın da dönüştürücü tesiriyle, bayanların ve ömür usullerinin kimi istikametleri süslü bir perdenin arkasına gizlense de, makul bölümler için aslında pek bir şeyin değişmediğini hissettiriyor ve hikaye boyunca o perdeyi yavaşça yırtarak bu kanlı gerçeği göz önüne seriyor Burçe Bahadır.
Öykünün ana karakteri Şükran, ağabeyinin yanlışını örtmek emeliyle küçük yaşta berdelle yakın akrabalarına veriliyor. Bu ilkel töre, tabiatı gereği bir erkeğin fütursuzca, sonuçlarını bile bile açtığı kara deliği kapatmak için tekrar bir bayanı kurban etme anlayışını barındırıyor. Berdelin her eril nizam destekçisi törede olduğu üzere bayanları yaş, uygar durum ve annelik kavramlarını hiçe sayarak zalimce öğüten bir canavar olduğunu, Şükran’ın şimdi on iki yaşında bir kız çocuğu olmasına karşın ağabeyinin gerisini temizlemek için kuzenine berdel verildiğinde tekrar anlıyoruz.
Fakat Şükran, o çelimsiz ve çocuk haliyle direniyor, insan eliyle ona yazılan mukadderatı kabul etmiyor. Hikaye boyunca deliliğin hudutlarında dolaşan Şükran, bir mühlet sonra vücudunu teslim etse de ruhu ve zihni daima güçlü bir direnişçi olarak kalıyor. Müellif, Şükran’ın trajik kıssası üzerinden berdel töresinin bayanları nasıl kurban ettiğini ve onların insanlık onurunu hiçe sayarak nasıl bir felakete sürüklediğini anlatıyor. Şükran’ın direnişi, onun içsel gücünü ve insanın kendi mukadderatını yazma iradesini vurgularken, hikaye boyunca süregelen tansiyon, okuyucuyu derin niyetlerle baş başa bırakıyor.
Burçe Bahadır, bu hikayesinde Feo Aladağ’ın yazıp yönettiği “Ayrılık” sinemasına de açık göndermeler yapıyor. Bu halde, her telaffuzun öbür bir söylemi yinelediğini ve yazılmış her metnin daha evvel diğer bir biçimde yazılmış olduğunu da vurguluyor. Muharrir, hikayenin sonunda, bugüne dek tıpkı trajediyi yaşamış tüm bayanların intikamını alırcasına, okuyucunun içine sözlerden su serpiyor ve en azından Şükran için “#şimdi dönecek dünya,” dedirtiyor.
SON
Burçe Bahadır ‘Şimdi Dönecek Dünya’da içsel müşahedeler ve duygusal derinliklerle örülmüş incelikli bir anlatımı tercih etmiş. Tercih etmiş diyorum çünkü onu tanıdığımız birinci hikayeleri daha dış gözleme dayalı, farklı sınıflardan gelen karakterlerin ömrüne ve davranışlarına odaklı öykülerdi. Sonuç olarak muharrir her iki bakış açısıyla da yazabildiğini, üstelik bunu pek âlâ yapabildiğini ispatlamış görünüyor. Bahadır, sıkça tekrarlanan temaları bile özgün bir bakış açısıyla ele almış ve karakterlerinin iç dünyalarını, toplumsal ve ailesel dinamikleri ustalıkla işlerken, sade ancak etkileyici bir lisan kullanmış. Hikayelerinde bariz bir halde hissedilen gerçekçilik ve empati, okurun karakterlerle güçlü bir bağ kurmasını sağlıyor. En çok dikkatimi çeken ise Burçe Bahadır’ın toplumsal ve ferdi trajedilerden sıkça bahsetmesine karşın umut ve direnişten asla elini çekmemiş olması.
Ülke olarak elimizde kalan son şeyin umut olduğunu varsayarsak muharririn bu tavrını bir sanatçı olarak epeyce manidar buluyorum.